می توان مغز را برنامه نویسی کرد؟ - وبلاگ ملیسا

به گزارش وبلاگ ملیسا، مغز یک عامل بسیار فعال در دنیا است؛ فعال تر از آن چیزی است که ما تا به امروز پی برده ایم؛ بنابراین دنیا و آنچه در آن هست، تأثیری بیش از آنچه ما فکر می کردیم، بر مغز می گذارد.

سارینا یزدانی| آیا ما دستگاه هایی سخت افزاری هستیم که با مدار های نرم افزار کار می نمایند؟ یعنی ما قادر به تغییر مغز خود نیستیم؛ چون ساختار مغز ما هنگام تولد از قبل برنامه ریزی شده است؟ یا اینکه می توانیم ذهن خودمان را دوباره برنامه نویسی کنیم و سرنوشت خودمان را کنترل کنیم؟

هانا کریتچلو، متخصص علوم اعصاب در دانشگاه کمبریج، در مقاله ای با نام سرنوشت و مغز پاسخ می د هد که آخرین تحقیقات درباره مغز انسان می تواند چه اطلاعاتی درباره اراده آزاد (انتخاب)، طبیعت (ژنتیک) در مقابل پرورش (شرایط محیطی و تربیتی) و سرنوشت به ما بدهد.

مغز شما به عنوان یک بزرگ سال ثابت نیست

در دوران ابتدایی دانش علوم اعصاب، این یک اصل ثابت بود که تمام نورون های موجود در مغز انسان قبل از تولد ایجاد شده و اساسا ترمیم یک مغز آسیب دیده امکان پذیر نیست. برای سال های طولانی، دانشمندان علوم اعصاب تصور می کردند ساختار مغز یک فرد بزرگ سال ثابت و تغییر ناپذیر است و اصطلاحا ما با این مغزی که به ما رسیده، گیر نموده ایم؛ اما تا دهه 1960 یک سری شواهد تجربی ظاهر شدند که بیان نماینده عکس این قضیه بود؛ یعنی در حقیقت ممکن است قسمت هایی از مغز مانند پلاستیک باشند، به این معنی که آن ها قادر به سازگاری، رشد و حتی بازسازی هستند.

مغز رانندگان تاکسی های مشکی رنگ لندن

وقتی در لندن سوار تاکسی بشوید، فقط کافی است مقصد خود را به راننده بگویید. راننده موظف است تا شما را به وسیله سریع ترین جهت ممکن به آنجا ببرد. برای انجام این کار، راننده تاکسی باید تمام خیابان های لندن را به خاطر بسپارد. آن ها در این کار فوق العاده هستند. البته دو تا چهار سال طول می کشد تا رانندگان در این کار استاد شوند.

دانشمندان علوم اعصاب که درباره این رانندگان تحقیق می کردند، کشف کردند که در زمانی که مغز آن ها مشغول به خاطر سپردن این حجم عظیم از اطلاعات است، تغییرات درخور توجهی در بخشی از مغز به نام هیپو تالاموس رخ می دهد. آن ها با استفاده از فناوری جدید تصویربرداری از عصب ها دریافتند که در این رخداد، در واقع هیپو تالاموس بزرگ تر می گردد.

این موضوع پیامد های عظیمی داشت و درواقع نشان می دهد مغزی که ما داریم، مغزی نیست که تا ابد همین طور ثابت بماند و ما این توانایی را داریم که در آن تغییرات ایجاد کنیم. اکنون این سؤال ایجاد می گردد: آیا ما این توانایی را داریم که مغز را نیز مانند عضلات برای دستیابی به اهداف خود پرورش دهیم؟

درمان روان خود

آزمایش ها ثابت نموده اند که مغز ظرفیت ایجاد تغییرات در مقیاس بزرگ، چه در ساختار و چه در عملکرد را به خوبی تا دهه های سنی 60، 70 و 80 حفظ می نماید. یکی از مهم ترین این تغییرات رشد سلول های عصبی جدید است که با نام عصب زایی شناخته می گردد. شارون بیگلی، نویسنده کتاب مغز پلاستیکی، می گوید که این مژده بزرگی درباره توانایی ما برای درمان خودمان است.

درمان رفتارشناختی، یک گفت وگوی درمانی است که می تواند با تغییر دادن شیوه تفکر و رفتار شما، به شما یاری کند تا مسائل تان را مدیریت کنید. وقتی در این نوع جلسات روان شناسی به ما آموزش داده می گردد که درباره تجربیات زندگی خود متفاوت فکر کنیم، درواقع روی ساختار و عملکرد مغز تأثیر می گذارد. شارون می گوید: قدرت نوروپلاستیسیته یا شکل پذیری عصبی به آن معنی است که ما توانایی درمان شدن به صورت های ریشه ای را داریم.

می دانید که بسیاری از افراد قطعا قادر نیستند به خودشان یاری نمایند تا از افسردگی رهایی پیدا نمایند. آیا این به آن معنی است که آن ها مقصر هستند؟ شارون می گوید: خیر، این عقیده که هر مسئله ای که در مغز هست، می تواند درمان گردد، قطعا یک باور خیلی دور است.

در این باره گفتنی است که دکتر کریتچلو کوشش های خود را معطوف به این موضوع نموده است و درباره اینکه چگونه تکنیک های آرامش بخش مانند ذهن آگاهی می توانند به ایجاد یک مغز بهتر یاری نمایند، تحقیق می نماید.

شکل پذیری برای هر جنسیتی چه معنایی دارد؟

جبرگرایی زیست شناختی می تواند افراد را براساس نوع جنسیت شان دسته بندی نموده و شدیدا محدود کند. به عنوان مثال، به طور ثابت انتظار می رود که رفتار شما مبتنی بر کروموزوم های جنسیتی شما باشد. جینا ریپون، یک دانشمند علوم اعصاب شناختی و نویسنده کتاب The Gendered Brain (مغز جنسیتی) است. او این تفکر را که مغز زن و مرد متفاوت است و این تفاوت چیز ثابتی است، زیر سؤال برده است.

این نویسنده بیان می نماید: مغز یک عامل بسیار فعال در دنیا است؛ فعال تر از آن چیزی است که ما تا به امروز پی برده ایم؛ بنابراین دنیا و آنچه در آن هست، تأثیری بیش از آنچه ما فکر می کردیم، بر مغز می گذارد. این به آن معنی است که ما می توانیم نتیجه گیری قبلی درباره مغز مردان و زنان را دوباره آنالیز کنیم: تفاوت های جنسیتی در مغز؟ آیا اصلا تفاوتی بین مغز مردان و زنان وجود دارد؟.

ایده شکل پذیری (پلاستیسیته) به معنای آن است که ما می توانیم از تعصب های قدیمی و از مد افتاده درباره جنسیت و محدودیت هایی که ایجاد می نمایند، رهایی یابیم. گروهی از این موضوعات بیان می نمایند که زنان، غیرمنطقی و مردان، بی احساس هستند. مسلما باید دوباره درباره آن فکر کنیم.

شکل پذیری و فرزندپروری

هنگامی که به عنوان والدین با تصمیم گیری برای فرزندانمان روبرو می شویم، خیلی باعث راحتی ذهن است اگر فکر کنیم که زندگی تا حدود زیادی همه چیزش ثابت است؛ یعنی طبیعت (ژنتیک موروثی) برخلاف پرورش (شرایط محیطی و پرورشی)، به والدین در کاهش فشار های ناشی از زندگی در این عصر تصمیم گیری و اضطرابات بی انتها والدین یاری می نماید. ریپون دراین باره می گوید: شکل پذیری مغز یک موضوع خوش بینانه برای والدین است.

به این معنی که حتی اگر ما موسیقی موتزارت را برای بچه ها تازه متولدشده پخش نکنیم، آن ها باز هم می توانند در بچگی کلاس موسیقی رفته یا در بزرگ سالی نواختن پیانو را یاد بگیرند. شکل پذیری مغز به معنای چشم انداز روشن تر و خوش بینانه تر از پتانسیل های ژنتیکی است و بیانگر دنیایی است که در آن مغز بچه ها بیشتر به صورت یک تخته خالی و عاری از سرنوشت وراثت ژنتیکی است.

مغز شما واقعا چقدر می تواند تغییرپذیر باشد؟

مغز ما روزانه تغییر می نماید. هربار که چیز جدیدی یاد می گیرید یا فکر جدیدی به ذهنتان می رسد، اتصالات جدیدی در ذهن ایجاد و ساختار های فیزیکی جدیدی در مغز تشکیل می گردد که در هم ادغام می شوند. کوین میچل، متخصص ژنتیک عصبی و نویسنده کتاب Innate (خصوصیات ذاتی)، معتقد است که بیشتر تغییراتی که در مغز اتفاق می افتد در سطح بی نهایت کوچکی (یک میلیونیم) است.

او نسبت به ایده تغییرات در مقیاسی که درواقع بتواند شخصیت های ما را تغییر دهد، تردید دارد. او می گوید که ما همیشه از قسمت های شنوایی و بینایی مغز استفاده می کنیم، ولی آن ها دائما در حال بزرگ شدن نیستند. این متخصص ژنتیک عصبی می گوید: اگر هر ذره ای از قسمت های مغز که ما از آن ها استفاده می کنیم، همیشه در حال بزرگ ترشدن می بودند، جمجمه های ما در جایی بالاخره منفجر می شدند.

همچنین، آنچه که تحقیقاتی مانند تحقیقات کوین نشان می دهد این است که میزان تغییرپذیری مغز ما نیز تحت تأثیر ژن های ماست. شاید مقدر است که فقط برخی از ما بتوانیم تبدیل به رانندگان تاکسی های مشکی در لندن شویم، چون دارای ژن هایی هستیم که زمینه را برای رشد هیپوتالاموس فراهم می نمایند.

سرنوشت با طبیعت و ژنتیک یا شرایط محیطی؟

در نهایت، تأثیر ژن ها و شرایط محیطی ما، شکل پذیری مغز و سرنوشت ما همه این ها کاملا در هم تنیده شده اند. کوین می گوید: ما باید از ایده قراردادن طبیعت (ژنتیک) در مقابل شرایط محیطی و پرورشی فاصله بگیریم، زیرا این ها پیوندی ناگسستنی با یکدیگر دارند. خصوصیات ذاتی ما که ناشی از مغز از پیش طراحی شده ماست، بستگی به زیست شناسی ما (یا همان ژنتیک ما) و راه های توسعه یافتن مغز و زیرساخت های تشکیل دهنده شخصیت ما دارد.

انتخاب های فردی بی شمار ما که زندگی منحصربه فرد ما را شکل می دهند، ممکن است در برخی جنبه ها در درون ژن های ما ثبت شده باشند. اما گویا این ساختار از پیش طراحی شده نمی تواند همه چیز را در خصوص قدرت تصمیم گیری ما شرح دهد، چون خیلی از این تصمیمات بر اساس عادت است.

کوین می گوید عادت هایی که ما در پاسخ به تجربیات خود کسب می کنیم، چیز هایی هستند که اعمال ما را لحظه به لحظه کنترل می نمایند. بین تأثیرات ژنتیکی مغز ما و تأثیر تجربیات ما، ارتباط متقابل و مداوم وجود دارد؛ یعنی هر دوی این ها همیشه به شکل دادن شخصیت های ما در طول زندگی مان ادامه می دهند.

BBC, 19Aug. 2019